De Nederlandse woningbouwsector telt momenteel ongeveer 7,6 miljoen huishoudens waarvan 96 procent wordt verwarmd met aardgas. Milieudefensie wil de route naar een klimaatneutrale woningvoorraad in 2050 versnellen. De organisatie stelt als tussendoel voor om in 2030 tachtig procent van de woningen geen gebruik meer te laten maken van aardgas. Dit houdt zowel een praktische als financiële uitdaging in: zes miljoen huishoudens moeten in 13 jaar tijd omschakelen van gas naar duurzame warmte. Dat betekent 460 duizend huishoudens per jaar. Maar de meeste huiseigenaren hebben nauwelijks een idee van de kosten die gemoeid zijn met de loskoppeling van het gasnet.
Warmtepomp niet rendabel
Ook zullen niet alle huishoudens de investeringen kunnen terugverdienen via de besparing op de energiekosten, stelt Ecorys. Vooral als ze een laag energiegebruik hebben, wordt dat lastig. Want, zo stellen de rapporteurs, een elektrische warmtepomp is niet rendabel bij een laag energieverbruik. Dit effect wordt versterkt wanneer men het huis beter isoleert waardoor het energiegebruik verder daalt. Daarmee verdwijnt het voordeel van het gebruik van elektriciteit ten opzichte van gas. Drie van de zes huishoudens hebben volgens Ecorys een laag energiegebruik.
Uit het onderzoek van Ecorys blijkt dat huishoudens met lage inkomens vooral buiten de Randstad wonen, terwijl buurten met hoge inkomens overwegend binnen de Randstad liggen. De meeste restwarmtebronnen bevinden zich echter in of nabij de Randstad, zoals de havengebieden bij Amsterdam en Rotterdam. Hierdoor komen buurten met hoge inkomens relatief vaak uit op stadsverwarming, dat volgens Ecorys minder kost dan een elektrische warmtepomp plus isolatie. Dit betekent dat hoge inkomens lagere investeringskosten zullen hebben dan de lagere inkomens.
Daarmee wordt duidelijk dat niet alleen groepen aan de onderkant van de ladder getroffen worden. Het rapport maakt duidelijk dat modaal, zelfs tot twee keer modaal, in sommige gevallen steun nodig hebben om hun woning zonder gas te verwarmen.
Gemeenten aan zet
Het is volgens Ecorys nu aan gemeenten om op wijk- of buurtniveau sturing te geven aan de keuze voor een warmte-optie. Het Rijk moet er volgens het onderzoeksbureau voor zorgen dat het loont om over te schakelen op een aardgasvrij alternatief. Hierbij valt te denken aan een planmatige aanpak, zoals wijk voor wijk, stellen de onderzoeker van Ecorys. Ook zou de overheid een belangrijke rol moeten vervullen bij het ondersteunen van gemeenten en provincies met kennis en middelen.
Vereniging Eigen Huis zegt in een reactie blij te zijn met het feit dat nu voor het eerst inzichtelijk is gemaakt welke kosten de transitie voor huiseigenaren met zich meebrengt. De vereniging benadrukt dat er een zeer grote groep is met middeninkomens en die woont in een ‘gemiddeld rijtjeshuis’.
Vereniging Eigen Huis, Milieudefensie en Nibud vrezen dat de meeste huishoudens onvoldoende geld reserveren om de overstap naar gasloos te maken.